Sanatın eline düşmüş, hiçbir yerli romantik Frigan: Mehmet Sönmez ve Dönüşüm Tasarım Atölyesi*

“Öptü beni : — Bunlar, kâinat gibi gerçek dudaklardır, — dedi. Bu ıtır senin icâdın değil, saçlarımdan uçan bahardır, — dedi. İster gökyüzünde seyret, ister gözlerimde : körler onları görmese de, yıldızlar vardır, — dedi… “

Sanatın Eline Düşmüş Hiçbir Yerli Romantik Frigan: Memet Sönmez ve Dönüşüm Tasarım Atölyesi.

14 MART 2017 · HERKESE AÇIK

Uçurtmaları boyayıp kuşların peşine taktık. Uçurtmalar da kuşlar da dönmediler hâlâ deyip Paskalya Adası heykelleri misali bekleme içindeyiz birçoğumuz. Oysa her insanın ulaşmak istediği bir yaşam tarzı söz konusudur. Ulaşılmak istenen öznel bile olsa, önemli ve anlamlıdır. Öznellik, anlam ve önem açısından toplumsal kavrayıştan bağımsız olamayacağı gibi gelişim ve değişimin de önünü açmaktadır. Ancak özündeki değişim ve gelişimde etkili olan dinamikler, yani yıldızlar susmuşsa, yığınla bahaneler bulabilir insan; Yanılsamaların girdabında çırpına çırpına bir bekleyişte kaybolabilir. Hal böyle olunca, Shakespeare deaşağıdaki soneyi boşuna yazmamış olur:

“Korkuyorum… Yağmuru sevdiğini söylüyorsun; ama yağmur yağınca şemsiyeni açıyorsun. Güneşi sevdiğini söylüyorsun; ama güneş çıkınca gölgeye kaçıyorsun. Rüzgârı sevdiğini söylüyorsun; ama rüzgâr çıkınca pencereni örtüyorsun. İşte bundan korkuyorum; çünkü beni de sevdiğini söylüyorsun!”

Gözünü uzağa değil kendisine çevirerek, bahanelere tutunmayan, içinde bulunduğu toplumun gerçekleriyle düşünüp hareket eden insanların sayısı az değil. Ancak ortalarda görünmeden, sessizce yeni güzelliklerin peşine düştüklerinden, yaşamlarını pek de farkettirmeden sürdürmekteler. Bir döneme damgasını vurmuş romantik gençlerden kimileri dünyayı; bir dantel gibi işleyerek düzeltmek istedikleri elleriyle, yaşamı güzelleştirme çabasını hâlâ sürdürüyorlar. Bunlardan biri: Balat-Fener’de “Dönüşüm-TasarımAtölyesi”nin kurucusu Memet Sönmez! Yağmurdan kaçmayan, güneşin sarı, başaklarına doğru uzatan, rüzgarın gezintisini taç yapraklarına aktaran biri. Balat ve Fener’i bir armağan olarak gören, varlığını oraya armağan etmiş özgün yaratımlarıyla yukarıdaki sone’ deki “korkuyorum” kelimesini unutturmak isteyen bir sanatçı. Yeni uçurtmalar yapıp kuşların peşine takıyor durmadan.

“Hiçbir çöp, çöp değildir” diyerek, ahşap atıkları sanatsal iradeyle mekanlar için değişik formlara dönüştürerek sürdürüyor sanatsal mücadelesini. Basit gibi görünen bu çalışmanın ardındaki idealini ise şöyle aktarıyor sanatçı: “Ben çöpe atılmış ahşap parçalarıyla bir kapı, bir dolap, bir sehpa, bir sandık yaparak bu ihtiyaç için en az iki ağacın kesilmesini engellemiş oluyorum. Bunun böyle olduğunu bilmek hem beni çok mutlu ediyor, hem de dönüşüm-tasarımla daha ciddi bir şekilde ilgilenmemi sağlamış oluyor. Hobi diye başladığım bu iş, şimdilerde bir dönüşüm-tasarım atölyesi şeklinde varlığını sürdürüyor işte”.

Memet Sönmez, çevreci mantıkla neler yapılabileceğini gösterirken, “beyaz bir gül tomurcuğunun göz önündeyken açıldığını göremezsiniz. Ancak o gül herkesten habersiz açar, sizde açmış halini görürüsünüz” diyerek yaptığı işin şu zamanlarda pek görünür olmadığını ve anlaşılmadığını incelikli bir dille anlatıyor. Malum, Alois Rieg, sanatla ilgili düşüncesini şöyle dile getirmektedir: “Sanat yaratma iradesi, bir kültürü boydan boya kat eden daha büyük bir iradenin parçasıdır. Bir heykel, heykelin olduğu kadar bir halkın fenomeni veya ideolojisidir de. Kuşkusuz açıklanması gereken, tamda bu iradedir.” Bu iradenin yansımaları elbet zamanın şu anlamlı kesitinde yarınlara taşınacaktır.

Amerika ve Avrupa’da yeni sosyal hareketlerden biri olan Friganizim felsefesi, sessizce ve yavaş yavaş insanların gündelik hayatlarında görünmeye başladı. Frigan hareketinin temel felsefesi; çöp olmadan çöpe atılan malzemelerin çöp olmasını ve atılmasını engellemek. Çevreci bir topluluk bu… Dahası, çöpün havaya, toprağa ve suya verdiği zararları ve ekolojik değişimin farkındalığını anlatmaya uğraşıyorlar. Artık ne Kilimanjaro’nun Karları var Hemingway’e ilham verecek, ne Iraz Ana’nın uğruna mücadele ettiği bir karış toprağın değeri kaldı, ne de Bir Çift Yürek’teki insan doğa ilişkisinin iyileştirici gücü. Memet Sönmez’in uğraşısıyla bire bir örtüşüyor bu sosyal hareketin sanatsal yüzü. Ayrıca bu uğraştan ortaya çıkan bazı tasarımların “asamblaj” akımını da çağrıştırdığı söylenebilir. Her ne kadar asamblaj, resim alanında yaygınolsa da bir benzerlik var.

Onun gözlemlediği önemli bir sorun, atölyesine gelenlerin ara sıra da olsa sanatla zanaatı karıştırmaları. Memet Sönmez bir sanatçı, marangoz ustası değil! Kendi yaratımlarını sanatsal duyarlık ve estetiğin bilgisiyle gerçekleştiren, atılmış olanı, beğeniyle alınacak hale dönüştüren bir tasarımcı…

Tüketim çılgınlığı, tüketim köleliği gibi kavramların yaşamları esir ettiği günlerdeyiz. Bu çılgınlık ve köleliğin ortaya çıkardığı manzaralardan rahatsız olanların; alternatif ekonomilerin de mümkün olabileceğifarkındalığını yaratmaya çalışırken ortaya çıkardıkları güzellikler yeni umutlara dönüşüyor. Bu çabalar korku ve kaygıları da azaltabilecek gibi görünüyor. Tüketim için heba edilen kaynakların geldiği noktadan rahatsız olanların bu umudu büyütmesi gerekmektedir. İşte, Memet Sönmez bunu yapanlardan biri. Balat-Fener’de günü, beyaz bir güle eşlik eden beyaz gülümsemesiyle başlatıyor. İkili karşıtlıklarla beziyor zamanı.Yavaş-hızlı, eski-yeni, suda-karada, çalışmak-dinlenmek gibi. Örneğin; bazen yürüyor bazen koşuyor, bazen usul usul kürek çekerek, bazen motosikletiyle hız yaparak gezintiye çıkıyor. Bazen bir köşede önüne çıkan, kullanılmayacağı için atılmış bir ahşap parçasını aceleyle dönüştürerek yeniden kullanır hale getiriyor. Bazen ise sabırla; nakış nakış işleyerek, ortaya çıkarıyor yaratımını. Dönüştüreceği ahşap; kimi kez eski antika görünümde bir parça olarak çıkıyor karşımıza, kimi zamansa yepyeni görünümlü bir aplik oluveriyor.

İnsan; eğilimlerinin, eksikliklerinin, beklentilerinin nedenini irdeleyemezse; doğasından uzak çelişkilerin çoğaldığı davranış kalıplarıyla hareket etmiş olur. Üstelik yorgun, mutsuz ve umutsuz bir ahvalle sürdürür yaşamını. Oysa Memet Sönmez tüm bunlardan uzak, hiçbir şeyi ertelemeden ve ihmal etmeden, düşündüklerini hayallerine değil, yaşamına aktararak yaşıyor. Eski ahşaplara yeniden kullanım değeri kazandırarak onlara ve kendine öyküleşecek bir anı biriktirme fırsatı sağlıyor. Âdeta bir dönüşüm ayiniyle ağaçları kurtarmaya ve yeni masallar toplamaya kefil oluyor, maddeyi manayla, manayı maddeyle karıyor. Eskimiş ve atılmış ahşabın içindeki izleri hüzünle toplarken kendi içindeki izleri de ahşabın bünyesine aktarıyor…

Kıymetli ve sahici bir devrim hevesi tarihinden, lirik kapılardan geçen bir ömrü yaratmak hem de bu devrim hevesini canlı tutmak onun derdi… Yoksa çöpe atılmış tahta parçası, sanatsal bir forma nasıl dönüşebilir ki? Üstelik bu bir insanın içindeki iyiliğe inancı kaybetmemesi için yapmış olduğu bir rehabilite süreci, sonsuzluğa açılan bir yol, bir iç yolculuk adeta.Tıpkı Homeros’un ünlü destanında olduğu gibi: Odysseus’un katıldığı Truva Savaşı’ndaki yenilmişliğinden sonra ülkesi İthaka’ya geri dönüşünün hikâyesi. Aynı zamanda insanın kendisiyle hesaplaşmasının da hikâyesi…

Umut ve uyum, süreç ve sonuç kazanıma yönelik pratiklerdir… Kavramların birbirine yakın olması karışıklığa neden olsa da çoğu zaman, yaşam seçimlerimizden oluşurlar. Bu seçimlerle süreç başlayacak, hayatı anlamlandıracak ve dünyayı biçimlendirecektir. İnsanın-insanlığın geleceğini, bu bireysel görünen tercihler etkileyecektir. Dolayısıyla kullanım değeri bittiği, modası geçtiği için çöpe atılan her şey dünyanın kaynaklarının da heba edilmesi anlamını taşımaktadır. Bu durumun farkına vararak ve vardırarak yaşamak, gelecek kuşakların da bu yüzyılı daha iyi anmalarına neden olacaktır. Yeter ki insan için, yaşam için gerekli olan iyiye, güzele, olumluya yönelik iç dünyadaki dinamikler ve yıldızlar susmasın. Memet Sönmez’in ya da Frigan hareketinin felsefesi şimdilik yeterince görünür olmasa da…
Zer Zeren Zerin
Zeren Keziban Karaaslan/18.08.2016

• Sevgili Mehmet Sönmez halen Balat’da çalışmalarına devam etmektedir ilgilisi ve bilgi almak isteyen arkadaşlar bana ulaşabilir. LK.